Decyzja o podjęciu procesu psychoterapeutycznego to często krok w stronę zmiany - tej głębokiej, osobistej, niekiedy trudnej, ale jednocześnie zbliżającej nas do siebie samych i dającej realną ulgę w doświadczanym cierpieniu. Zanim jednak znajdziemy się w gabinecie psychoterapeuty stoi przed nami wybór nurtu terapeutycznego, który może rodzić wiele pytań i wątpliwości, zwłaszcza jeśli to nasze pierwsze doświadczenie z pomocą psychologiczną.
Celem tego artykułu jest dostarczenie odpowiedzi na niektóre z nich i przybliżenie do wyboru odpowiedniego naszym potrzebom podejścia. Poniżej przedstawimy główne nurty psychoterapii.
Pomimo wspólnego celu wszystkich modalności psychoterapeutycznych, czyli poprawy stanu psychicznego klienta i jego jakości życia, różnią się one sposobem rozumienia problemów, teorią stojącą za ich powstaniem oraz metodami pracy. Jedną z takich różnic jest stopień dyrektywności terapeuty, czyli to, na ile aktywnie kieruje on procesem terapeutycznym. W podejściach takich jak poznawczo-behawioralne (CBT, z ang. cognitive-behavioural therapy) czy systemowe terapeuta częściej pełni rolę przewodnika - zadaje pytania, proponuje strategie i techniki, zachęca do pracy między sesjami i psychoedukuje. Bardziej niedyrektywne nurty terapeutyczne, jak psychodynamiczny czy humanistyczno-egzystencjalny, terapeuta przyjmuje bardziej wspierającą i towarzyszącą postawę, podążając za pacjentem w jego przeżywaniu i dochodzeniu do wglądu w jego własnym tempie.
Kolejna istotna różnica to czas trwania i struktura terapii. Niektóre podejścia, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, z założenia są krótkoterminowe, skoncentrowane na konkretnych objawach i celach. Inne (np. nurt psychodynamiczny lub humanistyczno-doświadczeniowy) mają charakter długoterminowy i opierają się na pogłębionej pracy nad zrozumieniem własnych emocjonalnych doświadczeń oraz przeanalizowaniu wpływu przeszłych relacji na obecne funkcjonowanie.
Ważne jest również to, na czym koncentruje się proces terapeutyczny: niektóre modalności skupiają się głównie na teraźniejszości i rozwiązaniu problemów „tu i teraz”, inne kładą nacisk na przeszłość, relacje i nieświadome procesy psychiczne. Wszystko to wpływa na to, jak będzie wyglądać proces psychoterapii – dlatego przed podjęciem decyzji warto poznać specyfikę każdego nurtu, aby wybrana przez nas droga była wspierająca i zgodna z naszymi potrzebami. To bardzo ważne aby być świadomym jaki nurt psychoterapii wybrać?
Psychoterapia poznawczo-behawioralna to najbardziej rozpowszechniona modalność terapeutyczna w Polsce. Opiera się na założeniu, że sposób, w jaki myślimy o sobie, innych i świecie, kształtuje nasze emocje oraz zachowania. Ponieważ nieadaptacyjne schematy myślenia i działania są nabyte w toku życia, możemy je zmienić - pod warunkiem, że będziemy na nie uważni i je zrozumiemy.
Terapia CBT zazwyczaj ma charakter krótkoterminowy i należy do podejść bardziej dyrektywnych – psychoterapeuta odgrywa aktywną rolę, proponując konkretne ćwiczenia, edukując klienta i wspólnie z nim pracując nad określonym celem. Analiza przeszłości bywa wspierająca, ale głównie w kontekście zrozumienia, jak ukształtowały się określone wzorce myślenia i zachowania.
W procesie terapeutycznym klient uczy się rozpoznawać bodźce, które wywołują określone reakcje emocjonalne i behawioralne, identyfikuje automatyczne myśli, sztywne przekonania i poddaje je refleksji. Celem jest stopniowa zmiana nieadaptacyjnych wzorców poznawczych na bardziej elastyczne i wspierające. Charakterystycznym elementem CBT są również zadania domowe – ćwiczenia do wykonania między sesjami, które utrwalają nowe umiejętności.
Z tego podejścia wywodzą się również formy oddziaływań terapeutycznych: terapia akceptacji i zaangażowania (ACT), terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) czy trening uważności (mindfulness).
Terapia poznawczo-behawioralna może być wspierającym wyborem dla osób, które chcą skoncentrować się na konkretnym problemie tu i teraz, potrzebują struktury, jasnych wskazówek oraz aktywnego przewodnictwa ze strony terapeuty.
Psychoterapia w podejściu psychodynamicznym to jedno z najstarszych i najbardziej ugruntowanych modalności terapeutycznych, wywodzące się z psychoanalizy. Koncentruje się na odkrywaniu nieuświadomionych procesów psychicznych, które wpływają na myśli, emocje i relacje jednostki. Zakłada, że wiele naszych obecnych trudności ma swoje źródło w przeszłości – szczególnie w doświadczeniach z wczesnego dzieciństwa oraz w relacjach z naszymi opiekunami. Te doświadczenia mogą kształtować nieświadome schematy i wewnętrzne konflikty, które utrzymują się przez lata i prowadzą do cierpienia psychicznego.
Terapia psychodynamiczna najczęściej ma charakter długoterminowy i nie jest dyrektywna – terapeuta pełni rolę towarzysza w procesie odkrywania siebie i swojego wewnętrznego świata, zadaje pytania, odzwierciedla i interpretuje doświadczenia klienta, a rzadziej dzieli się konkretnymi zaleceniami. Proces terapeutyczny opiera się na dialogu, analizie relacji terapeutycznej (tzw. przeniesieniu) oraz na swobodnym eksplorowaniu myśli i uczuć klienta.
Uważa się, że relacja z terapeutą odzwierciedla wcześniejsze relacje klienta, co umożliwia ich ponowne przeżycie i korektywną zmianę w bezpiecznej przestrzeni.
Celem terapii psychodynamicznej jest głęboka zmiana w sposobie funkcjonowania – większe rozumienie siebie, swoich emocji i motywacji oraz poprawa jakości relacji z innymi. Może być szczególnie pomocna dla osób, które doświadczają powtarzających się trudności emocjonalnych, mają problemy w relacjach lub chcą lepiej poznać siebie i swoje wewnętrzne mechanizmy.
Psychoterapia humanistyczno-doświadczeniowa opiera się na przekonaniu, że każdy człowiek posiada naturalną zdolność do rozwoju, wzrostu i autorealizacji – pod warunkiem, że znajdzie się w akceptującym, pełnym obecności i przyjęcia środowisku. Kluczowe jest tu stworzenie przestrzeni, w której osoba może doświadczyć autentycznego kontaktu ze sobą i z drugim człowiekiem. Zakłada się, że problemy natury psychicznej często wynikają z braku kontaktu z własnymi potrzebami, emocjami czy wartościami – a także z wewnętrznych sprzeczności, które utrudniają swobodne wyrażanie siebie.
Terapia w tym nurcie zazwyczaj ma charakter długoterminowy, a jej tempo i kierunek wyznacza klient. Terapeuta przyjmuje postawę empatyczną, autentyczną i niedyrektywną – nie ocenia, nie interpretuje, lecz uważnie towarzyszy, tworząc warunki do pogłębiania samoświadomości i przeżywania emocji „tu i teraz”. Istotna jest relacja terapeutyczna, oparta na zaufaniu i równości, ponieważ to właśnie poprzez kontakt z drugim człowiekiem możliwe jest leczenie i rozwój.
W nurcie humanistyczno-doświadczeniowym praca koncentruje się na tym, co obecne w doświadczeniu klienta, i jak to doświadczenie jest przeżywane. Celem nie jest osiągnięcie konkretnego efektu w jak najkrótszym czasie, lecz pogłębianie kontaktu ze sobą, większa spójność wewnętrzna i wolność w podejmowaniu decyzji zgodnych z własnymi wartościami.
Ten nurt może być szczególnie wspierający dla osób, które chcą lepiej zrozumieć siebie, rozwinąć zdolność do autentycznego kontaktu z innymi, przepracować trudności emocjonalne lub poczucie wewnętrznej pustki, a także dla tych, którzy szukają głębszej i jakościowej zmiany w życiu i relacjach.
Psychoterapia psychoanalityczna wywodzi się bezpośrednio z klasycznej psychoanalizy zapoczątkowanej przez Zygmunta Freuda i koncentruje się na odkrywaniu nieświadomych mechanizmów, które wpływają na nasze emocje, zachowania i relacje. Zakłada, że wiele naszych trudności psychicznych ma korzenie w dzieciństwie – w relacjach z najbliższymi i wczesnych doświadczeniach emocjonalnych, które zostały wyparte, czyli usunięte z naszej świadomości, ponieważ były zbyt bolesne lub trudne do przetworzenia. Celem terapii jest dotarcie do tych nieuświadomionych treści i ich przepracowanie, co prowadzi do głębokiej i trwałej zmiany w funkcjonowaniu psychicznym.
Terapia psychoanalityczna to podejście długoterminowe, w którym kluczową rolę odgrywa relacja terapeutyczna. Terapeuta przyjmuje postawę neutralną i niedyrektywną – nie ocenia, nie daje gotowych rozwiązań, ale stwarza bezpieczną przestrzeń, w której pacjent może swobodnie eksplorować swoje myśli, fantazje, wspomnienia czy sny. Szczególne znaczenie ma analiza zjawisk przeniesienia – czyli tego, jak pacjent zaczyna odnosić się do terapeuty tak, jak do ważnych osób ze swojej przeszłości. Praca z tymi mechanizmami pozwala zrozumieć powtarzające się wzorce w relacjach i dokonać wewnętrznej zmiany.
W procesie terapeutycznym pacjent uczy się dostrzegać, nazywać i rozumieć własne emocje oraz zyskuje wgląd w to, co dotąd było nieświadome. Celem jest pogłębienie świadomości siebie i trwała reorganizacja sposobu funkcjonowania – zarówno w relacjach z innymi, jak i w kontakcie z samym sobą.
Terapia psychoanalityczna może być odpowiednim wyborem dla osób, które chcą zrozumieć swoje wewnętrzne konflikty i źródła powtarzających się trudności, a także są gotowe na długoterminowy i intensywny proces psychoterapeutyczny.
Psychoterapia systemowa opiera się na założeniu, że człowiek jest częścią większych całości, takich jak rodzina, związek czy grupa społeczna. To właśnie w ramach tych systemów kształtują się sposoby reagowania, wzorce komunikacyjne i schematy zachowań, które mogą sprzyjać dobrostanowi, ale też podtrzymywać doświadczane trudności. W nurcie systemowym klient lub klienci wspólnie z terapeutą przyglądają się dynamice całego systemu i temu, jak jego poszczególni członkowie na siebie wpływają.
Terapia systemowa najczęściej prowadzona jest w formie terapii rodzinnej lub par, ale może być również stosowana indywidualnie – wtedy koncentruje się na zrozumieniu, jak doświadczenia z ważnych relacji wpływają na obecne życie klienta. Terapeuta systemowy przyjmuje postawę dyrektywności, ciekawości i neutralności – nie ocenia, lecz pomaga wszystkim członkom systemu zobaczyć, jak działają wspólne mechanizmy i jakie są ich konsekwencje. Często stosuje pytania cyrkularne, metafory czy genogramy, które wspierają w odkrywaniu nieuświadomionych zależności.
Podejście systemowe zakłada, że zmiana jednej osoby może pociągać za sobą zmianę całego układu. Celem terapii nie jest więc wyłącznie poprawa funkcjonowania jednej osoby, ale uzyskanie większej równowagi i lepszej jakości relacji w całym systemie. Terapia może być zarówno krótkoterminowa, jak i długoterminowa – w zależności od zgłaszanego problemu oraz gotowości uczestników do zmiany.
Nurt systemowy może być pomocny szczególnie dla osób, które doświadczają trudności w relacjach rodzinnych lub partnerskich, mierzą się z kryzysami w związkach, rodzicielstwie lub relacjach międzypokoleniowych, chcą zrozumieć swoją rolę i miejsce w rodzinie lub innym systemie oraz poszukują terapii, która uwzględnia szeroki kontekst społeczny i relacyjny ich problemów.
Psychoterapia integracyjna to podejście, które nie ogranicza się do jednej teorii czy szkoły psychoterapii – zamiast tego łączy elementy różnych nurtów, aby jak najlepiej dopasować metody pracy do indywidualnych potrzeb klienta. Podstawą jest tu przekonanie, że nie ma jednej uniwersalnej drogi do zmiany – różne osoby potrzebują różnych form wsparcia, a skuteczna terapia powinna być elastyczna i adekwatna do etapu, w którym znajduje się klient.
W podejściu integracyjnym terapeuta korzysta z technik zaczerpniętych m.in. z terapii poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej, systemowej, humanistycznej czy egzystencjalnej.
Nurt integracyjny może być szczególnie wspierający dla osób, które chcą korzystać z różnych sposobów pracy nad sobą w zależności od etapu terapii i nie chcą ograniczać się do jednego nurtu oraz potrzebują kompleksowego spojrzenia na swoje trudności.
Mam nadzieję, że ten artykuł przybliżył Cię do odpowiedzi na pytanie: "Jaki rodzaj psychoterapii wybrać?". Wybór nurtu psychoterapeutycznego to ważna decyzja, która wpływa na sposób i przebieg pracy nad poznawaniem i byciem bliżej siebie, Mimo tych różnic, kluczowym czynnikiem leczącym każdą modalność pozostaje relacja terapeutyczna – bezpieczna, oparta na zaufaniu i akceptacji. To ona najczęściej decyduje o skuteczności procesu, niezależnie od wybranego nurtu. Warto więc wybrać nie tylko podejście, które jest nam bliskie, ale przede wszystkim terapeutę, przy którym czujemy, że jego metaforyczne “trzymanie nas za rękę” w niekiedy trudnym i wrażliwym procesie będzie dla nas wspierające i bezpieczne.
Autor: Katarzyna Bernas